Wishful thinking?
Al enige tijd ben ik samen met mijn goede vriend en bergmaat Rob Heckers bezig met het maken van een inventarisering van blokbrekers-gerelateerde opschriften in de groeve Zonneberg te Maastricht. Het gros van deze opschriften bestaat uit zogenaamde “telramen”, een ingekraste of geschreven notitie op de wanden. (Hierbij is het overigens nog niet helemaal duidelijk waar deze notities precies voor staan)
Soms komen we teksten tegen waarvan we zouden willen dat ze blokbrekers-gerelateerd zijn, maar dat uiteraard niet zeker weten!
Namen van blokbrekers, of eigendoms-tekens blijken immers zeldzaam voor te komen bij ons onderzoek.
Dan is er dit opschrift uit 1557 . . .
“Bedenck uwe teyt daer ghy in zyt”
Een juweel van een laat Middeleeuws /Vroegmodern opschrift in rood krijt
met een nogal filosofische tekst.
Vrij vertaald zou dat nu zijn: “Sta eens stil bij de tijd waarin je leeft”.
Mooie uitspraak dus, maar niet helemaal waar we naar op zoek zijn.
Een theorie over dit opschrift:
Een hexagram bij dit opschrift is (mogelijk) de link is naar het Middeleeuwse steenhouwersgilde (steenbrekers) of in ons geval de groeve-eigenaar, dus werkgever van de blokbrekers.
Hexagram
Een hexagram is een zespuntige ster-veelhoek, bestaande uit twee in elkaar geschoven driehoeken.
Dit symbool is beter bekend als de davidster, die bij de huidige generatie weer beter bekend is als de Jodenster uit de 2de Wereldoorlog.
Een hexagram wordt ook als symbool gebruikt bij de vrijmetselaars, waarvan we weten dat een groot deel van de middeleeuwse gilden zich mee bezig hielden.
Al in 1404 wordt er in een raadsbesluit
te Maastricht melding gemaakt
van het bestaan van een een zogenaamde loge, een plaats waar
vrijmetselaars bijeen komen. Ene Clous van Laufeld beheerd in de
Grote Staat een herberg genaamd De Wentmoilen, ook wel De Wintmolen
genaamd.Dit pand komt ook al voor op de stadsplattegrond die de kanunnik Simon de Bellomonte in 1587 heeft geschetst.
De foto rechts is genomen bij de afbraak
van de zijgevel van het pand de Wintmolen
aan de Dominicanengang.
De afbraak vond plaats in de jaren dertig
van de vorige eeuw.
Een hexagram of een andere stervorm het pentagram wordt vaak toegevoegd aan stukken van of over de vrijmetselarij, zoals hieronder, op een deel van de toelatings-akte tot de vrijmetselaars loge van Sir Robert Moray.
Deze Moray verbleef van 1656 tot 1659 ook een tijd in Maastricht, was er lid van de Maastrichtse vrijmetselaarsloge, adviseerde bij de bouw van het nieuwe stadhuis en werd er zelfs benoemd tot ereburger van de stad.
Pentagram op een vrijmetselaars akte
Dit alles overigens zo'n honderd jaar na ons mooie opschrift.
In diverse artikelen over de connectie van de Gilden en de vrijmetselaars-beweging vindt ik o.a.:
“In de Middeleeuwen begint de mythische voorgeschiedenis van de speculatieve vrijmetselarij zich te vermengen met de objectieve geschiedenis van de operatieve vrijmetselarij. Een historische continuïteit wordt vooropgesteld. De middeleeuwse gilden van bouwvakkers en metselaars zouden stap voor stap omgevormd zijn tot filosofische clubjes voor de burgerij en de adel. Hierbij wordt verwezen naar gelijkaardige instituties in Frankrijk, zoals de Compagnonnage, en Duitsland, zoals de Steinmetzen.”
Dàt kan natuurlijk wel eens de link zijn tussen dit opschrift en het blok en/of steenbrekersgilde wat er in die tijd was.
De mogelijke connectie tussen de Gilden, Vrijmetselaars en Grondbezitters:
We mogen aannemen dat de ‘gewone’ arbeider cq blokbreker dit niet op de muur geschreven zal hebben. Het dateert echter wel uit de tijd dat grondbezitter en ontginner Peter Stas hier mergel heeft gewonnen.
Uit onderzoek van Peter Jennekens en Rob Habets (SOK mededelingen 60 blz.40) blijkt dat Peter en Jan Stas in het jaar 1553 zijn ingeschreven in het metselaars ambacht en zodoende lid waren van het gilde der metselaars waaronder ook de handelaren in (mergel)stenen vielen.
Het huismerk van Stas kan men hier heel dicht in de buurt een aantal keer terugvinden. Deze Peter en Jan Stas waren dus mannen met een bepaalde status, en ook in hun kringen zullen er wellicht een, of meerdere personen zijn geweest met verlichtte ideeën en/of opvattingen, die dat vervolgens op de muur van de steengroeve kenbaar maakten.
Helaas staat er geen naam bij het opschrift, maar evengoed zou het door een van de gebroeders Stas geschreven kunnen zijn. Het opschrift staat in immers in hun concessie!
Zeker zullen we dat dus nooit weten.
Het blijft dus een theorie in de categorie wishful thinking.
Heel jammer is natuurlijk wel dat dit opschrift ontsiert is door een groot cijfer 17 dat er in zwart doorheen gekalkt is.
Ik kan me voorstellen dat dat de schrijver van het cijfer totaal geen benul had van de mooie tekst op de wand. Hoogstwaarschijnlijk stamt het uit de 2de Wereldoorlog toen een gedeelte van de groeve ingericht werd als schuilgelegenheid voor de bewoners van Maastricht-West, en er vervolgens een vak of zo moest worden aangegeven.
Alweer een gevalletje “onwetend kan men niet zondigen”, maar evengoed wèl jammer.
Bronnen:
Het opschrift werd ontcijferd door John Hageman en Rob Heckers, die ook de foto maakte.
Kevin Amendt zette me op het spoor van de Maastrichtse gilden
De feiten over het Hexagram en de vrijmetselaars komen van Wikipedia.
De afbeelding van de akte over Sir Robert Moray is uit het boek Vrijmetselarij in Maastricht van Gerard Dielemans.
Peter Jennekens en Rob Habets: Diverse mergelexploitanten in een groot deel van de St.Pietersberg in de 16de eeuw SOK mededelingen 60.
