De Duivel

De Duivel

Hij hoort er thuis, in de berg dus, duisternis en de duivel dat hoort bij elkaar zoals man en vrouw, hemel en aarde, dag en nacht, goed en slecht, wit en zwart, arm en rijk etc.
Duisternis: dat is misschien de reden waarom we regelmatig een duivel getekend zien in de mergelgrotten, daarom een kleine zoektocht naar de betekenis van de duivel.

Duivel is de, zeg maar populaire, vertaling van satan en satan is dan weer Hebreeuws voor lasteraar, verzoeker, scheidingmaker of tegenstander, kortom: de kwade of het tegenovergestelde van het goede!

De duivel wordt in ieder geloof of religie beschreven, maar omdat wij in het overwegend katholieke zuiden verkeren, beperken we ons tot de christelijke omschrijving van het fenomeen duivel.
Al in het oude testament wordt hij beschreven in het verhaal van Adam en Eva in de figuur van de slang die Eva verleid tot het eten van de appel, en die op haar beurt Adam weer verleid tot dezelfde (verboden) actie!
En in het nieuwe testament is Satan de grote tegenspeler van Jezus.
Zo tracht hij tijdens een confrontatie in de woestijn, tot drie keer toe Jezus tot zonde te verleiden, maar Jezus wijst zijn verleidingen aan de hand van citaten uit het Oude Testament, krachtig van de hand.

De duivel neemt in de geschiedenis vele gedaanten aan zoals een harige, geile bok die naar zwavel stinkt, een slijmerig geschubd monster met een hondenkop, een gluiperig mannetje met horens, staart en paardenpoten, of een zwarte engel met klapwiekende vleermuisvleugels, een rode lap een vuilwit licht, of gelijkend op de waterspuwers op de gotische kathedralen, een demon in smoking, of een jong, mooi, naakt meisje dat wellustig danst. Soms komt hij voor als een vliegend zwijn, drijfnat, waarvan het pek afdruipt, of als een gebruinde zakenman met diepliggende, doorpeilende ogen en een geitesik of, zoals nu in de moderne tijd, als een slanke jongeman met lang, blond haar met een droevig gelaat (zoals het evenbeeld van christus?). Het uiterlijk van de duivel is over het algemeen eigenlijk een mengelmoes van verschillende mythologieën en godsdiensten over heel de wereld en over de hele geschiedenis, zijn uiterlijke kenmerken zijn geleend van goddelijke schepsels, al dan niet kwaadaardig.

Sinds de vroegste tijd dus is onze duivel de aanleiding voor alle kwaad:
Omdat Satan (lees de duivel) een sterke afkeer van God heeft, heeft hij ook een afkeer van diens schepping. Hij en zijn demonen zouden daarmee ook het 'kwaad' op de wereld veroorzaken zoals natuurrampen maar ook geweld en onenigheid tussen mensen veroorzaken en 'aanwakkeren'. Ook het vernederen en martelen, fysiek en/of geestelijk, wat mensen veel op elkaar toepassen zou veel aangewakkerd worden door satan die hierdoor zijn grote minachting voor de door God geschapen mens toont.

Je kunt natuurlijk begrijpen dat de middeleeuwse ongeletterde blokbrekers de meest gruwelijke verhalen hoorden vanaf de preekstoel in hun kerk over de duivel, en dus is het niet verwonderlijk dat ze deze figuur met enige regelmaat op de wanden van de mergelgroeven tekenden.

Bij de bovenste, ongedateerde maar met zekerheid middeleeuwse tekening in de Caestertgroeve, zien we een persoon die zijn ziel aan de duivel verkoopt.
De duivel (links) is iemand met vele gezichten. Iemand die het “op de heupen heeft” en ook wel “achter de ellebogen” en hij is voorzien van horens zoals het een duivel betaamd.
De persoon rechts “verkoopt” zijn ziel, afgebeeld als een compleet figuurtje, voor een zak met duiten.

Bij de tweede, ook ongedateerde maar hoogstwaarschijnlijk midden 19de eeuwse afbeelding in de groeve Ternaaien-Beneden of Collinet, zien we weer een duivel. Deze keer mooi in het pak maar wel voorzien van duivelse kenmerken zoals een staart, overmatige beharing, klauwen in plaats van voeten en een zeis voorzien van een drietand, dat is zeker dubbelop!
Wat bij deze tekening opvalt, zijn de christelijke attributen erboven! We zien daar namelijk enkele voorwerpen die gebruik worden bij de H. Liturgie (eredienst in de Rooms-Katholieke kerk).
Mogelijk kan dit ook te maken hebben met een zogenaamde duivelsuitdrijving. Zou de erboven afgebeelde, op zijn knieën zittende, blokbreker van de duivel bezeten zijn geweest, of is het toch gewoon de opzichter die een misschien een streng regime voerde over de bergwerkers?

Wie het weet mag het zeggen . . . .