Een weerzien met “de Coolen”

Een weerzien met “de Coolen”

Het is met zo’n pakweg twee graden boven nul, koud èn nat als we in volslagen duisternis arriveren op de plek waar we zijn moeten.
Het is slechts twee kilometer van de dorpskern, maar je waant je er in de middle of nowhere om het maar even populair uit te drukken: het pad wat toegang bied aan de bossage met daarin de ingang van groeve de Coolen

Door de ruilverkaveling van de jaren 70 in de vorige eeuw loopt er in ieder geval een geasfalteerde weg naar en langs de bossage, die als een fata morgana ineens opduikt op het vlakke land. De bovenstaande afbeelding van Google Earth maakt dat heel goed duidelijk.

Het, uiteraard in deze tijd van het jaar (december), bemodderde pad loopt
lichtjes stijgend omhoog, en na een paar minuten staan we voor de ingang. Afgesloten met een stabiel metalen tralie hekwerk want de groeve is immers in beheer bij de stichting S.L.L. wat staat voor Stichting Limburgs Landschap.
Van Vlaams Limburg wel te verstaan want we bevinden ons bij het Vlaamse Valmeer op een steenworp van de taalgrens met Wallonië

Tijdens het korte tochtje van de auto naar de ingang wordt al gelijk gerefereerd aan een van de vorige bezoeken, die speelde ook in de winter.
Het was een fotosessie met flitslicht. Door het ontbreken van onze vertrouwde vergasserlampen, die ook voor warme handen zorgen, kwam ik toen tot op het bot verkleumd uit de groeve en het duurde een autorit van 15 kilometer met de verwarming op maximaal om weer bij te komen!

Enfin, een weerzien en een mooie avond staat ons hier gegarandeerd te wachten.

We zijn met ons drieën: Susanne, Rob en ik. Johan de groevebeheerder heeft vandaag zijn familieavond, en hij heeft ons met een gerust hart de sleutel toevertrouwd. ”Misschien dat ik nog even kom kijken” zo laat hij weten.
Voor Susanne is het de eerste maal in de Coolen, en na alle verhalen is ze er best nieuwsgierig naar.

Na een kleine reparatie aan de Petromax van Susanne gaan we op weg en we hebben ons voorgenomen, omdat de groeve niet zo heel groot is, iedere gang te bezoeken.

De Coolen, een dialectwoord uit het rijtje Kuylen, Cuylen of Coelen, zou in het Nederlands “Kuilen” heten. Een goede naam voor iets wat voor het grootste gedeelte onder de grond ligt.
Deze groeve de Coolen heeft een eeuwen oude verborgen geschiedenis simpelweg omdat er nooit iets over opgeschreven is.

Gelukkig zijn er altijd mensen die begaan zijn met het culturele erfgoed, en de taak op zich nemen het onbekende toch een gezicht te geven door er een zorgvuldige studie naar te doen en alle uitgezochte feiten goed op een rijtje te zetten.

Zo zou de groeve al ontstaan zijn tijdens de Romeinse tijd!
In de onmiddellijke nabijheid van de Coolen zijn resten gevonden van Romeinse villa’s, en op nota bene 150 meter van de huidige ingang werd in 1868 een Romeins graf blootgelegd opgebouwd uit mergelblokken!
Als je het bouwmateriaal bij onder handbereik hebt ga je er toch niet kilometers mee sjouwen, of?
Ook ontdekte men hier “wijnbouwterrassen”, en van de Romeinen is bekend dat zij mergelzand gebruikten om hun teelt te cultiveren en bemesten, bemergelen dus.
De structuur van het landschap op zich zal de laatste tweeduizend jaar ook niet schokkend veranderd zijn en de mergel zal ook toen ongetwijfeld op deze plaats zichtbaar geweest zijn: “dagzomen” noemt men dat dan.

De allereerste meldingen op schrift over een groeve of mergelwinning rond deze plaats zijn er pas in 1286, daarna zijn er incidentele stukken, meestal eigendomsakten of erfenis stukken, maar nooit stukken over exploitatie of mergelwinning. Ook telramen, het systematisch bijhouden van het aantal gewonnen blokken door de werkploegen, ontbreken in deze groeve totaal, iets wat heel bijzonder is daar iedere andere mergelgroeve hier vol van staat!

Pas na 1800 begint men in de groeve op wat grotere schaal te krassen en schrijven. Na een inventarisatie van de duizenden opschriften blijkt dat er ongeveer een kwart uit de negentiende eeuw stamt en zo’n driekwart uit de twintigste eeuw. Opschriften van voor 1800 zijn zeer zeldzaam, en een mogelijke tekst uit midden 1500 is in zo’n beroerde staat dat er niets uit op te maken valt. Dat is natuurlijk heel jammer voor de ouderdom bepaling van de groeve of een deel hiervan.

Na de, voor bijna iedere groeve bekende champignonkweek-cultuur, begon ook voor de Coolen de teloorgang! De groeve werd voor alles en nog wat, te pas en te onpas door en voor iedereen misbruikt, en er waren zelfs plannen om de hele groeve vol te storten met onder andere puin en ander afval.
Zo ver is het gelukkig niet gekomen! In 1988 kwam de Coolen onder het beheer van het al eerder genoemde S.L.L. en werd het een beschermd natuurgebied. De hele bossage inclusief het gangenstelsel werd opgeschoond, er kwamen roosters op de schachten en poorten in de twee ingangen. Ook het toegangspad werd voorzien van een slagboom als barrière.

De Stichting Limburgs Landschap is heel ver gegaan in hun poging een vleermuizen reservaat in de Coolen te creëren: langs de ruilverkavelingweg werden een groot aantal bomen speciaal aangeplant ter oriëntatie voor deze nachtjagers teneinde deze diertjes in staat te stellen de bossage en de groeve te vinden voor hun respectievelijke dagrust en winterslaap. Met succes overigens!
Inmiddels is de Coolen een gewaardeerde plek voor mens en dier: tot de gasten behoren de steenmarter, het eikelmuisje, het roesje (grottenmot) de grottenspin meta menardi, en niet te vergeten de vleermuis.
Ook grotere zoogdieren zoals de das, de vos en konijnen komen hier regelmatig over de (mergel)vloer.

Onze avond in de Coolen was wederom een van de mooiere.
Ondanks het feit dat de groeve inmiddels niet meer zoveel geheimen voor ons herbergt is het telkens weer een genoegen in dit afgelegen plekje rond te dwalen en toch weer iets te zien om je persoonlijke geschiedenis van de Coolen aan te vullen.

O ja, na afloop was 1 zijde van de auto helemaal dicht door de natte sneeuw, opgejaagd door de gure wind, het kan er goed spoken daar bij de Coolen!
Nee, ik heb het niet koud gehad het was erg gezellig . . . .

Voor een verslag van de avond zelf kun je even hier kijken.
Foto’s van de groeve vind je hier.

Bron: Johan Janssen: De Coolen in Valmeer: Een portret
(SOK mededelingen 38/jan.2003)

Met speciale dank aan Johan Janssen die ons in staat stelde
dit monument te bezoeken . . .