Fort Sint Pieter

Fort Sint Pieter

De afgebeelde tekening van het fort Sint Pieter, getekend in het gangenstelsel “Noord” is ouder dan de tekening van de plattegrond ernaast.
Beide staan getekend op de gidsenroute van dit gangenstelsel en is voor de gids een dankbaar onderwerp in zijn rondleiding.

Het grote, imposante, verdedigingswerk heeft ook voor het ondergrondse een mooie geschiedenis.

Omdat de Sint Pietersberg, een natuurlijke heuvel net ten zuiden van het centrum van Maastricht, een strategisch belangrijke plek was werd er in 1701 besloten een fort te bouwen op het meest Noordelijke plekje van de heuvel. Een buffer dus tegen aanvallen vanuit het zuiden, op een hoogte van zo’n 80 meter boven de stad en dus een belangrijk verdedigingswerk voor de strategisch belangrijke stad Maastricht.

De aanwezigheid van het fort heeft echter indirect wel invloed gehad op het eronder liggende gangenstelsel.
Bij de eerste belegering na de bouw van het fort, een aanval door de Franse troepen in 1748, werd het fort nog ongemoeid gelaten maar bij een volgende belegering van de stad in 1794 (ook weer door de Fransen) was er plots meer belangstelling voor zowel het fort als het onderliggende gangenstelsel!

Toen de verdedigers van het fort tot hun grote schrik ontdekten dat de aanvallers tot een kleine 800 passen genaderd waren en een zogenaamde “redoute” (geïsoleerd verdedigingswerk in het open veld) hadden aangelegd besloten zij tot het aanvallen van deze redoute vanuit het gangenstelsel.
Zij vervaardigden een buskruitmijn van zes tonnen kruit in vier pilaren van het stelsel teneinde het bovenliggende aanvalswerk te vernielen, maar een en ander resulteerde alleen maar in een grote instorting ondergronds en slechts een krater van achttien meter doorsnede en ongeveer even diep en geen noemenswaardige schade aan het aanvalswerk.

De aanvallers hadden door de schade van de explosie echter wel de toegang tot het inwendige van de berg verkregen, en dit was wel het begin van meer strijd ondergronds met zeer nadelige gevolgen voor het gangenstelsel dat hierdoor zeer grote schade opliep door de vele explosies.

Schade die tot op de dag van vandaag nog altijd ondergronds te zien is.
De enige verbinding die het fort nu nog heeft met het gangenstelsel Noord is de wenteltrap van meer dan 100 treden die om de waterput loopt die men bij de bouw van het fort geslagen heeft.
Aan de voet van deze trap treft men nog een aantal verdedigingsmuren voorzien van schietgaten aan, maar verder als de plek waar vroeger een poortje toegang bood aan het uitgestrekte gangenstelsel kan men nu niet meer komen.

In het begin van de negentiende eeuw is het fort Sint Pieter nog ingrijpend gemoderniseerd om aan de eisen van de tijd te kunnen voldoen. De sterkte verloor zijn verdedigingsfunctie na het opheffen van de vesting Maastricht in 1867.

Recente instortingen, veroorzaakt door een lekkend ondergronds waterreservoir aan de Luikerweg ten oosten van het fort, zorgde ervoor dat men de verbindingsgangen moest opvullen met materiaal dat de verbinding met het Noordelijk gangenstelsel voor eens en altijd tot geschiedenis maakt.

Sinds 1938 bevond zich aan de voorkant (stadszijde) van het fort een uitspanning, bestaande uit een café, een restaurant en een feestlocatie. Na een bloeitijd kende de horeca-exploitatie ook zijn mindere periode met het bijbehorende verval. Letterlijk en figuurlijk want lange tijd was het fort en zijn omgeving verboden gebied vanwege instortingsgevaar en vallende stenen! In de jaren 60 van de vorige eeuw kent het horeca gedeelte weer een complete revival als de locatie als decor gebruikt wordt voor ”beatfeesten” iets wat tegenwoordig popconcerten genoemd wordt. De bouwvalligheid van de locatie blijft echter zorgwekkend.

De Sint Pietersberg is sinds 1974 een beschermd natuurgebied van in totaal 133 ha groot. Natuurmonumenten beheert de grotten van de Sint Pietersberg sinds 1995, en dus ook het erop gelegen fort Sint Pieter.
Sinds 2009 is Natuurmonumenten bezig met het in ere stellen van het fort Sint Pieter. Zo wordt nu een caponniere (schietgatengalerij) en de noordgevel van de kanonbatterij Zuid hersteld. Verder zorgt Natuurmonumenten voor de toegang en veiligheid in het fort.

In juni 2011 is men begonnen met de laatste fase: het slopen van het restaurant en de serre die gebouwd waren op een deel van het zogenaamde terreplein: de open binnenplaats van het fort.
De bedoeling is om het fort weer te laten zien zoals het na de verbouwing in het begin van de negentiende eeuw heeft uitgezien, echter met toevoeging van de uitkijkpost op het hoogste punt aangelegd net voor de tweede wereldoorlog. Deze uitkijkpost staat namelijk voor de laatste “verdedigende” functie van het fort Sint Pieter: het uitkijken naar eventuele vliegtuigen met een voor Maastricht dodelijke bommenlading ten tijde van WO2.

Een mooie uitleg over het fort Sint Pieter vind je op de site van de stichting Maastricht 1867 die een maquette bouwen van Maastricht ten tijde van de ontmanteling van de vesting. Een apart gedeelte is gewijd aan het fort Sint Pieter.